جشن سده - جشن آتش ( ۱۰ بهمن ) - آبان روز از ماه بهمن

جشن سده از جشن های باستانی ایرانیان است که به هنگام زمستان و در بزرگداشت آتش که نابود کننده نیروهای اهریمنی ، تاریکی و سرماست بر پا میشود در دهم بهمن ماه در اکثر مناطق کشورمان این جشن برگزار میشود . حفظ و نگهبانی آتش را به هوشنگ شاه نسبت میدهند و حکیم سخنور فردوسی بزرگ در کتاب شاهنامه آنرا چنین نقل میکند.

که روزی هوشنگ شاه با گروهی از شکار بر میگشت بر سر راهش ماری سیاه با چشمانی سرخ و آتشین پدیدار شد، هوشنگ شاه تیر سنگی خود را به سوی مار پرتاب کرد . تیر بر سنگ دیگری فرود آمد و از این برخورد جرقه ای روشن گشت و فروغی پدیدار شد . هوشنگ شاه بار دیگر سنگ بر سنگ سائید و آتشی افروخت و آن را پاسداری نمود و آن روز خجسته را سده نامید.

در روزگار ساسانیان قبل از غروب آفتاب در مکانی گشوده آتشی بزرگ بر پا میشد . آتش را در آتشکده و یا در کنار معبد مهر «میترا» که خدای آتش و آفتاب بود می افروختند. بر پاس آتش به معنای بازگشت دوباره خورشید و گرما و روشنی تابستان و دور کردن نیروهای پلید و یخ و سرما بود که آب را به سنگ بدل میکردند و ریشه های گیاهان را در عمق خاک می کشتند. افروختن آتش همواره با اجرای مراسمی ویژه همراه بود. روحانیان دعای مخصوص آتش نیانش را می خواندند و برای رفتگان آمرزش طلب میکردند.

جشن سده در اصفهان

بر طبق روایاتی که از روزگار مرد آویج زیاری ، حاکم وقت اصفهان در دست است او و خاندان آل زیار برای پاسداری از آیین های کهن، تلاشی فراوان کرده اند. در آن روزگار ، هنگام برگزاری این جشن ، در دو سوی زاینده رود ، توده های عظیم آتش را در ظروف فلزی که به این منظور تهیه شده بود می افروختند و هزاران پرنده را که بر پایشان گوی های آتشین بسته بودند ، در آسمان رها میکردند . آتش بازی و رقص و پایکوبی و موسیقی و حضور دلقکان و طنزگویان و هنرمندان موسیقی در تمام طول شب مایه سرگرمی همگان بود ، و از مردم با بره های بریان کباب و جوجه کباب و خوراکهای لذیذ دیگر پذیرایی میشد.

 

آیین جمع آوری چوب نیز از روزگاران کهن در مراسم جشن سده وجود داشته، امروز هنوز این آیین در میان گروه اندکی از زرتشتیان اجرا میشود. طبق این سنت یک روز قبل از جشن پسران نوجوان همراه با مردان راهنما و پدران برای جمع آوری «خار شتر» که در ایران فراوان یافت میشود، به کوه های اطراف محل اقامت خویش میروند. بسیاری از این نوجوانان برای اولین بار از خانه و خانواده دور میشوند و این آیین به معنای عبور از مرز نوجوانی و پا نهادن به دوران بلوغ و مردانگی است. چوب های گرد آورده را در آتشگاه قرار میدهند و برای نوجوانانی که برای نخستین بار در این آیین شرکت کرده بودند جشن میگیرند.

دانشمنـد معروف ابوریحان بیرونی در کتاب خود آداب و دلایل این جشن را بدقت شرح داده است. آتش در تمام طول شب پاسداری شده و میسوزد . سحرگاه، زنان هر خانه به سراغ آتش میروند و اندکی از آن را با خود به خانه خویش می برند و با آن آتشی تازه می افروزند و بدین گونه آتش مقدس را در همه خانه ها روشن میدارند.

این جشن به مدت سه شبانه روز ادامه دارد. جوانان به در خانه ها رفته و چوب و خاشاک طلب میکنند و سرود میخوانند، هرکس یک شاخه بدهد خدا آرزویش را برآورده میسازد و هر کسی یک شاخه ندهد خدا آرزوهایش را برآورده نمیسازد. هرشب برای ارواح مقدس و برای آمرزش رفتگان دعا خوانده میشود و خانواده های توانگر به مستمندان غذا و ضیافت میدهند.