بیستون به عنوان هشتمین اثر ایران در فهرست جهانی آثار منحصر بفرد یونسکو ثبت شد.
کمیته میراث جهانی امروز " پنج شنبه " پس از ارائه گزارش فنی از سوی ایکوموس به اتفاق آرا و با تمجید از کشور ایران برای تهیه پرونده این اثر مهم تاریخی بیستون را به عنوان یک اثر تاریخی باارزش های منحصربه فرد جهانی جز فهرست آثار جهانی قرار داد.
در سال 522 پیش از میلاد مسیح، به فرمان داریوش ـ شاه هخامنشی ـ نقشی از وی، فروهر، دو تن از بزرگان پارسی گو، گئومات مغ و 9 تن از شاهان مغلوب را بر دیواره بیستون حک میشود.
فرامین و اندرزهای داریوش شاه به صورت کتیبهای بر دل بیستون حجاری شده و داریوش شاه در این کتیبه شرح فتوحات خود را به خط میخی به سه زبان پارسی باستان، عیلامی و بابلی بر دل سنگ نگاشته است
پشت سر داریوش دو نفر از رجال ایستاده و 9 نفر اسیر دست بسته نیز در تصویر دیده میشوند. این نقشها سه متر ارتفاع و شش متر طول دارند.
کرمانشاه از نقاط حساس و استراتژیک کشور بوده و در قدیم در مجاورت امپراتوری عثمانی و اکنون در همسایگی عراق است.
در جنگ جهانی دوم به خاطر این مجاورتها سربازان مهاجم که در کرمانشاه اردو زده بودند، برای تفریح به این کتیبهها تیراندازی میکردند. به همین خاطر بخشی از این نقشها دچار آسیب شدهاند.
برخی از این کتیبهها به دستور داریوش نوشته شدهاند و برخی نیز به زبان یونانی که کتیبه پارتی از آن جمله است.
وجود این کتیبه یونانی نشان میدهد سپاهیان اسکندر خشنتر از آنچه که در کتابهای تاریخی یونان نگاشته شده با ایران مغلوب رفتار کردهاند به حدی که ایرانیان حتی نوشتن خط میخی را نیز فراموش کردند، در غیر این صورت هیچ دلیلی برای نوشتن کتیبهها با خط یونانی توسط پارتیان وجود نداشت.
همچنین داریوش در کتیبه بیستون مطالب زیادی راجع به خود و خانوادهاش گفته است.
او از دروغ نفرت داشت و این نفرت خود را در همه خطهای این کتیبه به طور مکرر آورده است. همچنین وی نگرانی خود را از این که گذشت زمان موجب فرسودگی کتیبه بیستون شود چنین ابراز داشته است: «اگر تو این کتیبهها و این حجاریها را ببینی و آنها را خراب کنی، اهورا مزدا تو را بکشد و نسل تو منقطع شود و هر چه تو میکنی، اهورا مزدا آن را خراب کند.»
دراین نقش برجسته شرح ماجرای پیروزی داریوش به سه خط عیلامی , بابلی و فارسی باستان بیان شده است .
شکوه این کتیبه به گونهای است که فقط زبان فارسی باستان آن دارای 414 سطر است.
داریوش شاه در این کتیبه از اهورامزدا بسیار یاد کرده و انسانها را به راست گفتاری و نیک کرداری دعوت کرده است.
دیگر آثار تاریخی موجود در محوطه بیستون به شرح زیر می باشد:
دژ تاریخی مدفون
بقایای گــورستان پارتی
بقایای دیوار دوره ساسانی
بقایای کاروانسرای اوایل دوره اسلامی